ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 2009

 

ΠΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΨΗΦΙΣΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

1. Η… ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εκλογική αναμέτρηση της 4ης Οκτωβρίου είναι σίγουρα η πλέον περίεργη, αλλά και η πλέον εντυπωσιακή, μετά τη μεταπολίτευση.  

Περίεργη, ως προς το ότι είναι η πρώτη φορά - πιθανότατα σε ολόκληρο τον κόσμο -  που πρωθυπουργός προκηρύσσει εκλογές σε μία χρονική στιγμή που  δεν είχε καμία τύχη να τις κερδίσει και εντυπωσιακή ως προς  τα αποτελέσματα της, με το 20% των ψηφοφόρων να μετακινείται και το εύρος της διαφοράς ανάμεσα στα δύο πρώτα κόμματα να είναι το υψηλότερο μετά το 1981.  

Πρόσθετο ενδιαφέρον στοιχείο της εκλογικής αναμέτρησης, το γεγονός ότι οι 12 μήνες που προηγήθηκαν σημαδεύτηκαν από  ιδιαίτερης έντασης γεγονότα στο χώρο της πολιτικής, της κοινωνίας και της οικονομίας. Θυμίζω, την  υπόθεση της Μονής Βατοπεδίου, τη συμπεριφορά και τις απόψεις υπουργών περί ηθικής και νομιμότητας, την υπόθεση της SIEMENS, τα γεγονότα που ακολούθησαν τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου και βέβαια την επίδραση της οικονομικής κρίσης στην ελληνική οικονομία, αλλά  και στην καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής του κάθε πολίτη.  

Όλα αυτά, προσδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων και κυρίως των αιτίων που τα προκάλεσαν.

Αυτό ακριβώς είναι το θέμα που πραγματεύεται η μελέτη που ακολουθεί. Η προσέγγιση δηλαδή του «πως» και του «γιατί» του εκλογικού αποτελέσματος, μέσα από τις απαντήσεις σε μία σειρά από κρίσιμα ερωτήματα, που φωτίζουν όσα όρισαν την συμπεριφορά και τις μετακινήσεις των ψηφοφόρων και διαμόρφωσαν το αποτέλεσμα της 4ης Οκτωβρίου.   

Στα πλαίσια της μελέτης εξετάζεται:

  • Η εξέλιξη των τάσεων της πρόθεσης ψήφου.
  • Οι παράμετροι που καθόρισαν αποφασιστικά την εξέλιξη αυτή.
  • Ο χαρακτήρας της ψήφου.
  • Τα κριτήρια επιλογής των ψηφοφόρων.
  •  Η κατεύθυνση και το εύρος των μετακινήσεων.

Το σύνολο των στοιχείων αυτών, οδηγεί, όπως είναι φυσικό, σε μία σειρά από διαπιστώσεις, σκέψεις και συμπεράσματα που δεν φιλοδοξούν να ερμηνεύσουν με τρόπο απόλυτο το εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά να προσεγγίσουν τους παράγοντες που το διαμόρφωσαν. Η προσέγγιση αυτή διευκολύνει ασφαλώς την όποια ερμηνεία, αλλά και προσφέρει ερεθίσματα για μία ουσιαστική σχετική συζήτηση.

Όπως είναι λογικό, η μελέτη στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα αποτελέσματα των πανελλήνιων δημοσκοπήσεων που πραγματοποίησε η ALCO και βέβαια του EXIT POLL που, για πρώτη φορά, πραγματοποιήθηκε από συνεργασία των εταιρειών ALCO, Marc, Metron Analysis, MRB και Opinion.

Αξίζει εδώ να τονιστεί ότι δημοσκοπήσεις και exit poll αποτύπωσαν με  ιδιαίτερα ικανοποιητικό τρόπο τις τάσεις του εκλογικού σώματος. Τα δεδομένα τους, συνεπώς, αποτελούν αξιόπιστο ιχνηλάτη και πολύτιμο ερμηνευτικό εργαλείο όχι μόνο όσων συνέβησαν, αλλά και των αιτίων που τα προκάλεσαν.  

Είναι η ύπαρξη αυτών των ασφαλέστατων αποτυπώσεων της εκλογικής συμπεριφοράς, που επιτρέπει την αναλυτική ερμηνευτική προσέγγιση και ανοίγει δρόμους αξιολόγησης των παραμέτρων που αποτύπωσαν το εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά και του ίδιου του χαρακτήρα και της σημασίας του.

Με την ευκαιρία. Η επαναφορά από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας της ανόητης ρύθμισης που απαγορεύει τη δημοσιοποίηση δημοσκοπήσεων 15 ημέρες πριν τις εκλογές, όχι μόνο στέρησε τους πολίτες από την πληροφόρηση για την εξέλιξη των τάσεων, αλλά και οδήγησε σε ένα όργιο φημών και παραπληροφόρησης, που μόνο προβλήματα δημιουργεί και στην πολιτική ζωή και στην κοινωνία. 

Ελπίζω η απαγόρευση αυτή να καταργηθεί. Και γιατί υποβαθμίζει απαράδεκτα τους πολίτες και γιατί δεν έχει ουσιαστικό νόημα και γιατί στη χώρα μας λειτουργεί πλέον ένα πλήρες θεσμικό πλαίσιο σε ότι αφορά τον έλεγχο των δημοσκοπήσεων, αλλά και γιατί, όπως διαχρονικά αποδεικνύεται, οι καταγραφές των δημοσκοπήσεων στην Ελλάδα είναι σωστές και οι εταιρείες ιδιαίτερα προσεκτικές στον τρόπο παρουσίασης τους.  

6.10.09
Κώστας Παναγόπουλος

Υ.Γ. Δημοσκοπήσεις και exit poll δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη συνεισφορά ενός πολύ μεγάλου αριθμού συνεργατών της ALCO, στους οποίους αξίζουν πολλές ευχαριστίες.  Ερευνήτριες, ερευνητές, επόπτες, αναλυτές και φυσικά (και ονομαστικά γιατί το αξίζουν) ο field manager της ALCO Σωτήρης Μειντάνης, ο Δημήτρης Χατζίνας  και βέβαια ο γενικός συντονιστής του exit poll Παναγής Παναγόπουλος, με τον οποίο έχουμε ζήσει μαζί 23 εκλογικές αναμετρήσεις.

Θέλω επίσης να ευχαριστήσω για την εμπιστοσύνη που μας δείχνουν εδώ και χρόνια και τη συνεργασία μας, το ALTER και τους ανθρώπους του, με πρώτους τον Κοσμά Σφαέλο και το Νίκο Χατζηνικολάου,  καθώς και τους ανθρώπους της εφημερίδας ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ, ιδίως το Θέμο Αναστασιάδη και τον Γιώργο Χριστοφορίδη, που  τα τελευταία χρόνια μας δίνουν τη δυνατότητα να αποτυπώνουμε με μεγάλη συχνότητα τις τάσεις της ελληνικής κοινωνίας.

Και βέβαια, θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Αναστασία, την κόρη μου, για την υπομονή της στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου και στη Μαρία, τη γυναίκα μου, που αποτελεί για μένα πηγή έμπνευσης για ότι  δημιουργικό και γόνιμο κάνω τα τελευταία 11 χρόνια.  

 

2. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΨΗΦΟΥ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαχρονική εξέλιξη της πρόθεσης ψήφου μετά τις εκλογές του 2007, στοιχείο βασικό για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων της 4ης Οκτωβρίου. Ας την παρακολουθήσουμε λοιπόν, αναγκαστικά με ιδιαίτερα συνοπτικό τρόπο.

2.1. ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΝΔ ΤΟ 2007 ΕΩΣ ΤΙΣ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ

Κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου, αποτελούν:

  • Η εντυπωσιακή άνοδος και η εξ’  ίσου εντυπωσιακή πτώση των ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ.
  • Η απόλυτη ανατροπή των τάσεων για ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, το Σεπτέμβριο του 2008.

Το «φαινόμενο ΣΥΡΙΖΑ», που προέκυψε μετά την εκλογή του Αλέξη Τσίπρα, ήταν πρωτόγνωρο για τις δημοσκοπήσεις στη χώρα μας.

Ποτέ στο παρελθόν ένα κόμμα δεν είχε διαγράψει μία τόσο εντυπωσιακή τροχιά ανόδου σε τόσο σύντομο χρόνο. Ο ΣΥΡΙΖΑ τριπλασίασε τα ποσοστά του φτάνοντας στο εντυπωσιακό 17% τον Μάρτιο. Η αναζήτηση του νέου, σε συνδυασμό με τα προβλήματα του ΠΑΣΟΚ την ίδια περίοδο, οδήγησαν πολύ υψηλά ποσοστά ψηφοφόρων της αξιωματικής αντιπολίτευσης προς τον ΣΥΡΙΖΑ, με συνέπεια σε κάποιες δημοσκοπήσεις τα ποσοστά του ακόμη και να πλησιάσουν εκείνα του ΠΑΣΟΚ.

Στους μήνες που ακολούθησαν, τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ μειώθηκαν σταδιακά. Κινήθηκαν μεταξύ 8,5% και 7,5% από το Σεπτέμβριο έως το Δεκέμβριο και έπεσαν ακόμη περισσότερο μετά τα γεγονότα του Δεκεμβρίου, ώστε τελικά η έναρξη του καλοκαιριού να τον βρει στο πολύ χαμηλό 4,1%, κάτω από τα ποσοστά του ΛΑΟΣ.  

Για την πτώση των ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ έχουν γραφεί και ειπωθεί πολλά.

Είναι βέβαιο ότι η αδυναμία διαχείρισης - σε πολιτικό επίπεδο - ενός τόσο μεγάλου όγκου προσδοκιών από τους πολίτες, υπήρξε αποφασιστικός παράγοντας που οδήγησε σ’ αυτή.  

Στο πιεστικό αίτημα εκείνων που ανήκουν στην «κεντροαριστερά» για μια άλλη πολιτική, για λύσεις που δεν ισοπεδώνουν αλλά σέβονται τους εργαζόμενους, για «πράσινη» ανάπτυξη, για περισσότερη ευαισθησία στην πολιτική πράξη και στη ζωή μας, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατάφερε να  δώσει πειστικές απαντήσεις. 

Αγνόησε την όποια λογική ή προοπτική συνεργασιών. Αντιμετώπισε την εκρηκτική άνοδο των ποσοστών του, όχι με ερωτηματικό, όπως θα έπρεπε, αλλά με θαυμαστικό. Εγκλωβίστηκε σε εσωτερικές αναζητήσεις, χάνοντας την προθεσμία που του είχε δώσει η κοινωνία.      

Στο μεταξύ, ενώ τα ποσοστά του ΚΚΕ ήσαν σε όλη αυτή την περίοδο σταθερά και εκείνα του ΛΑΟΣ άρχισαν να αυξάνονται στα τέλη της, τον Σεπτέμβριο του 2008, καταγράφεται η απόλυτη ανατροπή στη σχέση της ΝΔ με το ΠΑΣΟΚ. 

Μέχρι τότε, παρά τη φθορά της διακυβέρνησης που εμφανίστηκε αμέσως μετά την επανεκλογή της Νέας Δημοκρατίας, το κυβερνών κόμμα διατηρούσε προβάδισμα, που στη μικρότερη τιμή του ήταν 2 περίπου ποσοστιαίες μονάδες.  

Η επιλογή του Κ. Καραμανλή στη ΔΕΘ, να «προσπεράσει» την υπόθεση της Μονής Βατοπεδίου, αξιολογώντας την ως μη σημαντική και να καλύψει τη στάση και την συμπεριφορά Υπουργών του, ήταν  αυτή που ανάτρεψε τα δεδομένα. 

Ο Κ. Καραμανλής, με τη στάση του στη ΔΕΘ, συγκρούστηκε μετωπικά με την κοινωνία. Το 71% των πολιτών διαφώνησε με τη στάση του (ανάμεσα τους και το 38% των ψηφοφόρων της ΝΔ).  

Είτε πράγματι ο ίδιος δεν εκτίμησε σωστά το μέγεθος του προβλήματος, όπως παραδέχτηκε πολύ αργότερα, είτε συνεργάτες και σύμβουλοι του τον έπεισαν ότι η προσωπική του κάλυψη ήταν τόσο ισχυρή, ώστε θα έκλεινε  το ζήτημα, αυτό ήταν το πολύ μεγάλο λάθος του Κώστα Καραμανλή, που ακύρωσε στο σύνολο του το «ηθικό πλεονέκτημα» της ΝΔ (ή όσο είχε απομείνει) και άλλαξε τη φορά των πραγμάτων. 

Σημειώνεται, ότι την ίδια περίοδο η κοινωνία αξιολογούσε αρνητικά το κυβερνητικό έργο, θεωρούσε την κυβέρνηση και όχι τη διεθνή κρίση υπεύθυνη για την κακή κατάσταση της οικονομίας και της καταλόγιζε έλλειψη συντονισμού και αναποτελεσματικότητα.    

Είναι φυσικό λοιπόν, από τον Σεπτέμβριο να αρχίσει η ανοδική πορεία για το ΠΑΣΟΚ, ενώ στην καλύτερη περίπτωση τα ποσοστά της ΝΔ παραμένουν στάσιμα,  με αποτέλεσμα το Μάιο η διαφορά υπέρ του ΠΑΣΟΚ να φτάσει τις 4,5 μονάδες.

Στο διάστημα αυτό, αποτυγχάνουν όλες οι προσπάθειες του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης να αλλάξει το κλίμα. Αποκορύφωμα ο ανασχηματισμός του Ιανουαρίου του 2009 και οι «διορθώσεις» στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης, που όμως οδήγησαν απλώς σε   μείωση της διαφοράς στο 3% που κράτησε μόλις ένα μήνα.      

Περισσότερο ίσως σημαντικό, είναι το γεγονός ότι η διαφορά υπέρ του ΠΑΣΟΚ, δεν προερχόταν πλέον μόνο από την υψηλότερη συσπείρωση των ψηφοφόρων του, αλλά και από τη μετακίνηση προς αυτό ενός σταθερά αυξανόμενου ποσοστού ψηφοφόρων της ΝΔ.  Το ποσοστό αυτό, που ήταν 2,5% το Μάρτιο του 2008, διπλασιάστηκε έως το Δεκέμβριο, φτάνοντας το 4,9%. 

Παράλληλα, σε πολιτικό επίπεδο, ο Γ. Παπανδρέου ξεκαθαρίζει τη θέση του ΠΑΣΟΚ σε σχέση με την εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας, δηλώνοντας ότι το κόμμα του θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές και στη συνέχεια, η νέα Βουλή θα επανεκλέξει τον Κάρολο Παπούλια.  Η εξέλιξη αυτή, η οποία έθεσε ως χρονικό ορίζοντα για τη διεξαγωγή εκλογών το Φεβρουάριο του 2010, κατέστησε ακόμη πιο δυσχερές το τοπίο για τη Νέα Δημοκρατία, πολύ περισσότερο όταν είχε μπροστά της μία ακόμη εκλογική αναμέτρηση, αυτή των ευρωεκλογών.           

2.2. ΟΙ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ 7ης ΙΟΥΝΙΟΥ

Στο πλαίσιο αυτής της ανάλυσης, οι ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου, εξετάζονται μόνο από την πλευρά της επίδρασης τους στην εξέλιξη των τάσεων της πρόθεσης ψήφου. 

Όπως είναι φανερό από το αποτέλεσμα, σε ότι αφορά τα δύο μεγάλα κόμματα, οι ευρωεκλογές επιβεβαίωσαν τις τάσεις που έως τότε είχαν καταγραφεί.

Η διαφορά των δύο κομμάτων ήταν 4,4%, σε απόλυτη ακολουθία με τις μέχρι τότε δημοσκοπήσεις, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 4.  Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η τελευταία δημοσκόπηση της  Alco για το ALTER, την Παρασκευή πριν τις εκλογές, κατέγραψε  διαφορά 4,6%, σε μία ιδιαίτερα επιτυχή αποτύπωση των τάσεων.

Απόλυτα συμβατές με την μέχρι τότε πορεία τους ήσαν και οι τάσεις μετακίνησης ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα, με το 5% των ψηφοφόρων της ΝΔ να επιλέγουν το ΠΑΣΟΚ.

Στο επίπεδο αυτό λοιπόν, οι ευρωεκλογές ήταν ένα σημείο και όχι ένας σταθμός στην πορεία της εξέλιξης των τάσεων της κοινωνίας για το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ.

Αξίζει εδώ να τονιστεί, ότι η προσπάθεια να θεωρηθεί το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, για τη σχέση των δύο μεγάλων κομμάτων, προϊόν της αποχής, ήταν εντελώς λανθασμένη.

Όπως απέδειξαν τότε τα ΕΧΙΤ POLLS  (σήμερα πλέον το αποδεικνύει και  το αποτέλεσμα της 4ης Οκτωβρίου),  η πρόσθετη αποχή των ευρωεκλογών ήταν αναλογικά μοιρασμένη σε σχέση με τη δύναμη της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. 

Λογική συνέχεια στη εξέλιξη των τάσεων ήταν το εκλογικό αποτέλεσμα τόσο για το ΚΚΕ, όσο και για το ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε ότι αφορά τις ίδιες τις Ευρωεκλογές, αλλά όχι σε σχέση με την πορεία προς τις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου, είχε η διαδρομή και το αποτέλεσμα για το ΛΑΟΣ και τους Οικολόγους – Πράσινους.

Πολύ συνοπτικά, ο ΛΑΟΣ κινήθηκε έντονα ανοδικά στις δημοσκοπήσεις την τελευταία εβδομάδα πριν τις ευρωεκλογές και έφτασε στην κάλπη το 7,2% έχοντας ικανή εισροή ψηφοφόρων από τη ΝΔ, ενώ οι Οικολόγοι μετά από κάποια πολύ υψηλά αρχικά ποσοστά, ακολούθησαν πτωτική πορεία για να φτάσουν τελικά στο 3,5%.    

Όπως ήδη παρατηρήσαμε, οι ευρωεκλογές επιβεβαίωσαν και δεν ανέτρεψαν την εξέλιξη των τάσεων σε σχέση με την εκλογική συμπεριφορά.

Το περίεργο είναι ότι δεν ανέτρεψαν και την προσέγγιση και τη στρατηγική της Νέας Δημοκρατίας που βρέθηκε για πρώτη φορά σε επίσημη εκλογική αναμέτρηση να υπολείπεται του ΠΑΣΟΚ κατά τεσσερισήμισι ποσοστιαίες μονάδες.  

Το ακατανόητο αυτό γεγονός, άνοιξε το δρόμο για να φτάσει η διαφορά υπέρ του ΠΑΣΟΚ στις 10,4 μονάδες στις 4 Οκτωβρίου.     

2.3. Η ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Στις ίδιες κατευθύνσεις, αλλά με πολύ μεγαλύτερη ένταση, κινήθηκαν οι τάσεις στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου.       

Η  διαφορά ανάμεσα σε ΠΑΣΟΚ και ΝΔ ξεκίνησε από τις 6 ποσοστιαίες μονάδες (λογική προβολή από τις 5 που είχε καταγραφεί στα τέλη Ιουνίου) και έφτασε τις 7,5 15 ημέρες πριν τις εκλογές.

Αυτό που αξίζει να σημειωθεί, είναι ότι το ποσοστό και για τα δύο κόμματα σημείωνε άλματα από εβδομάδα σε εβδομάδα, με συνέπεια να καταλήξουν σε πολύ υψηλά δημοσκοπικά ποσοστά. Το ΠΑΣΟΚ μάλιστα κατέγραψε στην τελευταία δημοσκόπηση της Alco, παρά την απροσδιόριστη ψήφο, ποσοστό υψηλότερο από το πραγματικό του των εκλογών του 2007.      

Σε ότι αφορά τα υπόλοιπα κόμματα (Πίνακας 6):

  • Η πορεία για το ΚΚΕ ήταν καθοδική (από το 7,5% στο 6,7%), λόγω κυρίως της εμφάνισης τάσης μετακίνησης ψηφοφόρων του προς το ΠΑΣΟΚ.
  • Ο ΛΑΟΣ κινήθηκε σταθερά και ελαφρώς ανοδικά (στο 5,5%) σε επίπεδα έτσι κι’  αλλιώς πολύ υψηλότερα από το ποσοστό του στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές. Κύρια αιτία, η εισροή ικανού ποσοστού ψηφοφόρων της ΝΔ.
  • Ο ΣΥΡΙΖΑ εμφάνισε μεγάλα προβλήματα συσπείρωσης (κάποιες φορές κινήθηκε στα όρια του 50%), παρ’ όλα αυτά, διατηρήθηκε  σταθερά πάνω από το όριο του 3%, με κατάληξη το 3,3%.    
  • Τέλος, οι Οικολόγοι – Πράσινοι κατέγραψαν ποσοστά γύρω στο 2%, χωρίς το μέγεθος της δυναμικής που θα μπορούσε να τους οδηγήσει στο Κοινοβούλιο.  

 Ειδικό ενδιαφέρον, παρουσιάζει η καθημερινή εξέλιξη της πρόθεσης ψήφου μετά την 18η Σεπτεμβρίου.

Όχι τόσο γιατί από εκείνη την ημερομηνία ίσχυσε η απαγόρευση δημοσιοποίησης των δημοσκοπήσεων, όσο γιατί από τότε άρχισε να λειτουργεί πολύ πιο έντονα προεκλογική ατζέντα και προεκλογική περίοδος.

Με βάση τα αποτελέσματα της πανελλήνιας τηλεφωνικής κυλιόμενης δημοσκόπησης που πραγματοποιήσαμε στην ALCO από την 21η Σεπτεμβρίου έως τη 3η Οκτωβρίου,  η διαφορά ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ συνέχισε να αυξάνεται, φτάνοντας ή και ξεπερνώντας τις 9 ποσοστιαίες μονάδες. 

Κύριες αιτίες της πορείας αυτής:

  • Η σταθερή άνοδος της συσπείρωσης του ΠΑΣΟΚ, που ξεπέρασε το 90%.
  • Η πολύ υψηλή μετακίνηση ψηφοφόρων της ΝΔ προς το ΠΑΣΟΚ, που σε επίπεδα μέσου όρου ξεπέρασε το 9% (κάποιες ημέρες ξεπερνούσε το 10%).
  •  Η αδυναμία της ΝΔ να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους της του 2007.
  • Οι αυξημένες μετακινήσεις προς το ΠΑΣΟΚ ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και από ένα σημείο και μετά και του ΚΚΕ.
  • Η σταθερή μετακίνηση ψηφοφόρων της ΝΔ προς το ΛΑΟΣ. 

Όπως είναι από τα αποτελέσματα των εκλογών φανερό, η τάση αποτυπώθηκε με απόλυτη ευκρίνεια.  

Η απόλυτη κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ δεν αμφισβητήθηκε ποτέ, στο ελάχιστο.

Η τελευταία φάση της προεκλογικής περιόδου, με κύρια στοιχεία τα debate και τα διλλήματα  Καραμανλή και  Παπανδρέου, οδήγησαν σε πιο έντονη συσπείρωση το ΠΑΣΟΚ και σε διεύρυνση των εισροών προς αυτό, από όλα τα κόμματα. Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραμέτρων προκάλεσε τη διεύρυνση της διαφοράς ανάμεσα στα δύο κόμματα, η οποία έφτασε στις 9 ποσοστιαίες μονάδες.   

Όπως είναι πλέον φανερό, την ημέρα της προκήρυξης των εκλογών ήταν γνωστό το κόμμα που θα τις κέρδιζε.

Το μόνο ζητούμενο, ήταν πλέον η δυνατότητα του ΠΑΣΟΚ να επιτύχει αυτοδυναμία.

Δηλαδή,  το ύψος του ποσοστού της σε συνδυασμό με τα ποσοστά των κομμάτων  που θα έμεναν εκτός Βουλής και βέβαια με το ποια θα ήσαν τα κόμματα αυτά.  

3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΑΝ ΤΗΝ ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΑΣΟΚ – ΝΔ

Αυτό λοιπόν που κρίθηκε στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ήταν η επίτευξη της αυτοδυναμίας για το ΠΑΣΟΚ, καθώς και η διαφορά ανάμεσα στα δύο κόμματα (κατά συνέπεια και το ύψος του ποσοστού τους, όπως και εκείνο των άλλων κομμάτων).

Κομβικά σημεία στην υπόθεση αυτή, σύμφωνα και με τις καταγραφές των δημοσκοπήσεων, ήσαν: 

  • Η σταθερά διογκούμενη τάση μετακίνησης ψηφοφόρων της ΝΔ προς το ΠΑΣΟΚ. Το τελικό 9,8% είναι ποσοστό πρωτοφανές για τα ελληνικά δημοσκοπικά δεδομένα και αποτελεί τη βάση της εντυπωσιακής διαφοράς ανάμεσα στα δύο κόμματα.

                                                    ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΝΔ / ΠΑΣΟΚ

 

EXIT

POLL

16–18

ΣΕΠ

9-11

ΣΕΠ

2–3

ΣΕΠ

ΝΔ->ΠΑΣΟΚ

9,8

9,9

7,8

6,0

 ΠΗΓΗ: ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ALCO – EXIT POLL

  • Η μεγάλη διαφορά (περίπου 16 μονάδες) στην τελική συσπείρωση των ψηφοφόρων των δύο κομμάτων. 

                                                         ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΝΔ - ΠΑΣΟΚ

 

EXIT

POLL

16–18

ΣΕΠ

9-11

ΣΕΠ

2–3

ΣΕΠ

ΝΔ

79,3

74,9

72,6

68,9

 

 

 

 

 

ΠΑΣΟΚ

94,9

92,5

88,0

85,8

 ΠΗΓΗ: ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ALCO – EXIT POLL

  • Η σημαντική μετακίνηση ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, του ΚΚΕ και του ΛΑΟΣ προς το ΠΑΣΟΚ.  Η μετακίνηση αυτή, για τους ψηφοφόρους του ΚΚΕ και του ΛΑΟΣ αυξήθηκε πολύ μετά την εμφάνιση του Γ. Παπανδρέου στη ΔΕΘ.      

                                           ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΚΚΕ/ΣΥΡΙΖΑ/ΛΑΟΣ ΠΡΟΣ ΠΑΣΟΚ

 

EXIT

POLL

16–18

ΣΕΠ

9-11

ΣΕΠ

2–3

ΣΕΠ

ΣΥΡΙΖΑ->ΠΑΣΟΚ

20,4

16,6

19,6

10,4

 

 

 

 

 

ΚΚΕ->ΠΑΣΟΚ

10,4

5,3

3,5

3,4

 

 

 

 

 

ΛΑΟΣ->ΠΑΣΟΚ

10,6

7,1

1,0

-

 ΠΗΓΗ: ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ALCO – EXIT POLL

  • Η αύξηση των ποσοστών μετακίνησης από τη ΝΔ προς το ΛΑΟΣ από περίπου 3% όσων το 2007 είχαν επιλέξει τη ΝΔ στο 5,2%. Η αύξηση αυτή σημειώθηκε τις τρείς τελευταίες εβδομάδες πριν τις εκλογές.   

                                                                     ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΝΔ  – ΛΑΟΣ

 

EXIT

POLL

16–18

ΣΕΠ

9-11

ΣΕΠ

2–3

ΣΕΠ

 

 

 

 

 

ΛΑΟΣ

5,2

4,8

2,7

2,8

 ΠΗΓΗ: ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ALCO – EXIT POLL

  • Η τελική επιλογή των νέων ψηφοφόρων, οι οποίοι έδωσαν ένα εντυπωσιακό 42,5% στο ΠΑΣΟΚ, ενώ επέλεξαν τη ΝΔ  σε ποσοστό    που κινείται 10 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από το μέσο όρο της. Αξίζει να σημειωθεί ότι ΚΚΕ, ΛΑΟΣ, ΣΥΡΙΖΑ και Οικολόγοι ψηφίστηκαν σε ποσοστά υψηλότερα από το μέσο όρο τους, με πλέον εντυπωσιακό το 8,4% του ΛΑΟΣ.   

                                     ΤΙ ΨΗΦΙΣΑΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΨΗΦΟΦΟΡΟΙ

 

EXIT POLL

ΠΑΣΟΚ

42,5

ΝΔ

23,5

ΚΚΕ

8,9

ΣΥΡΙΖΑ

6,1

ΛΑΟΣ

8,4

ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ

5,0

 ΠΗΓΗ: EXIT POLL

  • Η ύπαρξη ποσοστών μετακίνησης ψηφοφόρων της ΝΔ προς το ΚΚΕ (1,5%), το ΣΥΡΙΖΑ (1,4%) και τους Οικολόγους (1,6%). Κάθε ένα από τα ποσοστά είναι μικρό, όλα μαζί όμως αθροίζουν στο 4,5% όσων το 2007 είχαν επιλέξει τη Νέα Δημοκρατία.  

Το σύνολο των δεδομένων που παρουσιάστηκαν και η χρονική εξέλιξη τους, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η αυτοδυναμία του ΠΑΣΟΚ κρίθηκε νωρίς, πριν τα μέσα της προεκλογικής περιόδου.

Αυτό που κρίθηκε τις τελευταίες δύο εβδομάδες, ήταν το μέγεθος της αυτοδυναμίας καθώς και η έκταση της διαφοράς του από τη ΝΔ.

4. ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων καταγράφουν στάσεις και συμπεριφορές των πολιτών που προσδιόρισαν το γενικότερο πολιτικό πλαίσιο των εκλογών και συνέβαλαν στη διαμόρφωση των τάσεων που οδήγησαν στο τελικό εκλογικό αποτέλεσμα. Τις πλέον σημαντικές από αυτές επιχειρεί να συνοψίσει  αυτό το κεφάλαιο.

Οι συνιστώσες του πολιτικού περιβάλλοντος που ξεχώρισαν, είναι:

  • Η πολύ μεγάλη δυσαρέσκεια για την κυβερνητική πολιτική. Ήδη, τον Σεπτέμβριο του 2008, το ποσοστό ικανοποίησης από την κυβέρνηση είχε πέσει στο 17,4% και δεν ανέκαμψε έως τις εκλογές. 
  • Η κατάρρευση του δείκτη αισιοδοξίας, λόγω και της οικονομικής κρίσης. Στα μέσα του 2009, μόλις 1 στους 10 Έλληνες πίστευε ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα για τη χώρα, αλλά και για την οικογένεια του. Το αίσθημα αυτό επιβεβαιώθηκε πλήρως από τον Κ. Καραμανλή στο διάγγελμα του για την προκήρυξη των εκλογών.  
  • Η δημιουργία ενός επιτακτικού ρεύματος για ισχυρή κυβέρνηση, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα και ειδικότερα αυτά που προκαλεί η οικονομική κρίση. Όπως φαίνεται στον Πίνακα  13, τρείς εβδομάδες πριν τις εκλογές το 67% πιστεύει ότι το καλύτερο για τον τόπο είναι να προκύψει από τις εκλογές αυτοδύναμη κυβέρνηση. Το ποσοστό αυτό θα ξεπεράσει το 72% στα τέλη Σεπτεμβρίου.
  • Το σαφές προβάδισμα του ΠΑΣΟΚ σε «κυβερνησιμότητα». Μετά μάλιστα την παρουσία Παπανδρέου στη ΔΕΘ και τα όσα εκεί εξήγγειλε, τα σχετικά ποσοστά του ΠΑΣΟΚ διαγράφουν μία έντονα ανοδική πορεία, για να πλησιάσουν λίγο πριν τις εκλογές  το 40%. 
  •  Η καθολική εντύπωση ότι το ΠΑΣΟΚ θα ήταν ο νικητής των εκλογών (διαφορά 59 ποσοστιαίων μονάδων στη σχετική ερώτηση).
  • Η μεγάλη ανατροπή και η σαφής επικράτηση του Γιώργου Παπανδρέου έναντι του Κώστα Καραμανλή στον δείκτη καταλληλότητας για την πρωθυπουργία. Ο Γ. Παπανδρέου πέρασε μπροστά στα τέλη Αυγούστου και στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου αύξανε συνεχώς τα ποσοστά του, έως το εντυπωσιακό 41,5% που ήταν 9,5 ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερο από το ποσοστό του Κ. Καραμανλή.   
  • Το μικρό, αλλά καθοριστικής σημασίας, προβάδισμα του Γ. Παπανδρέου στο χαρακτηριστικό της υπευθυνότητας, που ήταν το επίκεντρο του διλλήματος που έθεσε ο Κ. Καραμανλής και της στρατηγικής της Νέας Δημοκρατίας.
  • ·Η απώλεια του «ηθικού πλεονεκτήματος» της ΝΔ. το οποίο είχε ιδιαίτερα επιδράσει στη διαμόρφωση των εκλογικών αποτελεσμάτων του 2004 (κυρίως), αλλά και του 2007. Μετά τη στάση του Κ. Καραμανλή στη ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο του 2008 και όσα ακολούθησαν σε σχέση με την υπόθεση της Μονής Βατοπεδίου, η κοινωνία βρέθηκε απέναντι από τον αρχηγό της ΝΔ και τις επιλογές του.   

Πρόκειται  για κομβικό σημείο σε σχέση με την εξέλιξη των τάσεων της κοινωνίας.

Ø 71% διαφωνεί με τη στάση του Κ. Καραμανλή.

Ø 65% εκτιμά ως λανθασμένη τη θέση του σε σχέση με τον Γ. Βουλγαράκη.

Ø 60% αποτιμά συνολικά αρνητικά την παρουσία του και τα όσα είπε στη Θεσσαλονίκη.

Ø 74% θεωρεί την κυβέρνηση ένοχη για την υπόθεση της Μονής  Βατοπεδίου.  

Είναι ακριβώς το σημείο αυτό, η αφετηρία της πτωτικής πορείας όλων των δεικτών που έχουν σχέση με την εικόνα και τα χαρακτηριστικά του αρχηγού της ΝΔ. Μίας πορείας που παρά τα όσα είπε ή έκανε στη συνέχεια, δεν μπόρεσε να ανακόψει ποτέ.  

Την άνοιξη του 2009, η εικόνα είναι ακόμη χειρότερη.

Ø 73% πιστεύει ότι η κυβέρνηση της ΝΔ προσπαθεί να συγκαλύψει τα σκάνδαλα.

Ø 48% ότι ο Κ. Καραμανλή καλύπτει υπουργούς του που είναι αναμεμειγμένοι σε υποθέσεις σκανδάλων.

Ø 55% ότι ο  τότε πρωθυπουργός συμβιβάστηκε με τη διαφθορά και τα σκάνδαλα

  • Το – αναμενόμενο μετά τα όσα είδαμε – προβάδισμα και σε δημοτικότητα του Γ. Παπανδρέου με ποσοστό 44,9%, έναντι 35,% του Κ. Καραμανλή.    

Το σύνολο των στοιχείων που αναφέρθηκαν, συνθέτει ένα συνολικό πολιτικό περιβάλλον υπεροχής του Γιώργου Παπανδρέου έναντι του Κώστα Καραμανλή. 

Στο περιβάλλον αυτό,  που είναι  λιγότερο αρνητικό για το ΠΑΣΟΚ απ’ ότι για τη Νέα Δημοκρατία, συντελείται λίγο πριν τις εκλογές μία μείζονος σημασίας μεταβολή.  Εμφανίζεται μία μικρή αλλά ικανή τάση θετικής ψήφου προς το ΠΑΣΟΚ.

Είναι ακριβώς η τάση αυτή που αποτελεί το κλειδί για την ερμηνεία του εκλογικού αποτελέσματος της 4ης Οκτωβρίου.  

5. ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – «ΠΩΣ» ΨΗΦΙΣΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η μελέτη αυτή δεν φιλοδοξεί να ερμηνεύσει με τρόπο απόλυτο το εκλογικό αποτέλεσμα της 4ης Οκτωβρίου.  

Στόχος της είναι να προσεγγίσει τους παράγοντες που το διαμόρφωσαν, να αξιολογήσει το βαθμό της επίδρασης τους και τελικά να επιχειρήσει τη διατύπωση χρήσιμων συμπερασμάτων, ικανών να ανοίξουν μία γόνιμη σχετική συζήτηση.

Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, επιτρέπουν την κωδικοποίηση βασικών αιτίων και χαρακτηριστικών σε σχέση με το «πως» και το «γιατί» της επιλογής των ψηφοφόρων.

Σε ότι αφορά το «πως», αυτά είναι:

  •  Η πρωτοφανής σε όγκο μετακίνηση ψηφοφόρων της ΝΔ προς το ΠΑΣΟΚ. Στο σύνολο του εκλογικού σώματος το ΠΑΣΟΚ είχε από το ΝΔ όφελος της τάξεως του 4% περίπου,  ενώ η ΝΔ από το ΠΑΣΟΚ της τάξεως του 0,5%. Με άλλα λόγια, μόνο η μετακίνηση αυτή  αντέστρεφε το εκλογικό αποτέλεσμα του 2007.
  • Η πολύ μεγάλη μετακίνηση προς το ΠΑΣΟΚ ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ. Στο σύνολο του εκλογικού σώματος,  το ΠΑΣΟΚ κέρδισε περίπου 1% από ΣΥΡΙΖΑ  και περίπου 0,8% από το ΚΚΕ.    
  • Η εμφάνιση έντονης απώλειας για τη ΝΔ, τόσο προς τα «δεξιά», όσο και προς τα «αριστερά» της.  Συνολικά η απώλεια αυτή ήταν περίπου 10%. Ποσοστό 5,2 των ψηφοφόρων της του 2007 (περίπου 2 μονάδες στο εκλογικό σώμα), κινήθηκε προς το ΛΑΟΣ και αθροιστικά 4,5% προς ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ και Οικολόγους.
  •  Η διαφορά των 16 ποσοστιαίων μονάδων στην τελική συσπείρωση ΠΑΣΟΚ και ΝΔ.
  • Το ευρύτατο προβάδισμα του ΠΑΣΟΚ έναντι της ΝΔ και τα υψηλά ποσοστά για ΚΚΕ, ΛΑΟΣ, ΣΥΡΙΖΑ και Οικολόγους, στην τελική επιλογή των νέων ψηφοφόρων.
  • Η ικανή «επιστροφή» ψηφοφόρων του ΛΑΟΣ στη ΝΔ (περίπου 15% όσων επέλεξαν ΛΑΟΣ το 2007). 
  • Το αρνητικό ισοζύγιο εισροών  - εκροών για το ΚΚΕ, του οποίου η συσπείρωση κινήθηκε στο χαμηλό για τα δεδομένα του 78%. Κύρια αιτία γι’  αυτό η μεγάλη μετακίνηση προς το ΠΑΣΟΚ (10%) και οι σημαντικές απώλειες προς το ΣΥΡΙΖΑ (3% όσων το ψήφισαν το 2007), τη ΝΔ (2,4%) και τους Οικολόγους (2,5). Την ίδια στιγμή ΚΚΕ επέλεξε το 1% όσων είχαν ψηφίσει ΠΑΣΟΚ, το 1,5% ΝΔ όσων είχαν ψηφίσει ΝΔ και  το 3,4%  όσων είχαν ψηφίσει ΣΥΡΙΖΑ.
  • Το επίσης αρνητικό ισοζύγιο για το ΣΥΡΙΖΑ, που είδε περίπου το 35% όσων τον ψήφισαν στις προηγούμενες εκλογές να μετακινείται (20% στο ΠΑΣΟΚ, 6,7% στους Οικολόγους,  3,4% στο ΚΚΕ, 2,2%  στη ΝΔ, 1,2% στο ΛΑΟΣ). Την ίδια στιγμή όμως κέρδισε 1% όσων το 2007 επέλεξαν το ΠΑΣΟΚ, 1,7% όσων επέλεξαν τη ΝΔ και 3% όσων επέλεξαν το ΚΚΕ.
  • Η θετική για το ΛΑΟΣ σχέση μετακίνησης ψηφοφόρων με τη ΝΔ. Κέρδισε περίπου 2 μονάδες στο σύνολο του εκλογικού σώματος, χάνοντας μόνο 0,5 και η διαφορά αυτή ήταν η ισχυρή βάση που οδήγησε στην σημαντική άνοδο των εκλογικών ποσοστών του.
  • Οι προερχόμενες απ’ όλους τους χώρους αλλά μικρές σε  όγκο μετακινήσεις προς τους Οικολόγους Πράσινους, που σε συνδυασμό με τη μετακίνηση   1 στους 3 απ’  όσους τους ψήφισαν το 2007 στο ΠΑΣΟΚ, δεν επέτρεψε να περάσουν το όριο του 3% και να  εκπροσωπηθούν στη Βουλή.  

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το σύνολο σχεδόν των δεδομένων αυτών είχε καταγραφεί στην αφετηρία της προεκλογικής περιόδου. Αυτό που διαφοροποιήθηκε ήταν η ένταση του. 

Όπως είναι φανερό, από την παράθεση  των δεδομένων που προηγήθηκε, η κίνηση των τάσεων εντάθηκε στις δύο τελευταίες εβδομάδες της προεκλογικής περιόδου, με μεγάλο κερδισμένο το ΠΑΣΟΚ.

Η μετακίνηση από τη ΝΔ άγγιξε ποσοστά διψήφια, η μετακίνηση από το ΚΚΕ διπλασιάστηκε, όπως και αυτή από το ΛΑΟΣ, η προτίμηση των νέων ψηφοφόρων αυξήθηκε εντυπωσιακά. 

Ο συνδυασμός όλων αυτών, οδήγησε σε μείωση των ποσοστών της ΝΔ, αύξηση εκείνων του ΠΑΣΟΚ και τελικά στην  διεύρυνση της διαφοράς σε πάνω από 10 ποσοστιαίες μονάδες. 

Έτσι λοιπόν, στο ερώτημα εάν μπορούσε το αποτέλεσμα των εκλογών να είναι διαφορετικό, η απάντηση είναι:

Όχι ως προς τον νικητή,

Όχι ως προς την επίτευξη αυτοδυναμίας,

Ναι ως προς το εύρος της διαφοράς και την έκταση της αυτοδυναμίας.   

 

6. ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – «ΓΙΑΤΙ» ΨΗΦΙΣΑΝ ΟΠΩΣ ΨΗΦΙΣΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Τα συμπεράσματα του προηγούμενου κεφαλαίου, οδηγούν στην προσέγγιση των πολύ πιο σύνθετων παραμέτρων που προσδιορίζουν το «γιατί» του εκλογικού αποτελέσματος.

Πρώτη από τις παραμέτρους αυτές, το συνολικό πολιτικό περιβάλλον.

Για τρίτη συνεχόμενη εκλογική αναμέτρηση, τα κοινωνικά δεδομένα συνθέτουν, για το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας, ένα «πραγματιστικό» πολιτικό περιβάλλον. 

Ο κατακερματισμός της μεσαίας τάξης στη χώρα μας, εδώ και κάποια χρόνια, έχει οδηγήσει σε ατομικές διαδρομές με ένα μόνο κοινό χαρακτηριστικό: τη χρησιμότητα.

Αυτή είναι η υπέρτατη αξία. Αυτή προσδιορίζει τη συμπεριφορά και τις επιλογές μας.

Το 70% - 80% περίπου των πολιτών, που λειτουργούν σ’ αυτή τη λογική, προσεγγίζουν την εκλογική  επιλογή, στο μεγαλύτερο βαθμό, ως επιλογή «χρηστικού» χαρακτήρα.  Αναζητούν το κόμμα / πρόσωπο που (εκτιμούν ότι) είναι περισσότερο χρήσιμο για τον τόπο, αλλά και για τους ίδιους. 

Είναι ακριβώς η παράμετρος αυτή  που λειτούργησε καταλυτικά ώστε από το 2000 και μετά να έχουμε έντονες και εύκολες μετακινήσεις ανάμεσα στους ψηφοφόρους της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ και από το 2007 και μετά ανάμεσα σε ψηφοφόρους όλων των κομμάτων. Κάτι απόλυτα φυσικό, όταν πηγή και αιτία της μετακίνησης είναι η αίσθηση περί χρησιμότητας ή έστω εκείνη περί της λιγότερο κακής διαχείρισης και του λιγότερο κακού διαχειριστή.

Η πραγματικότητα αυτή, λειτούργησε το  2000 υπέρ του ΠΑΣΟΚ, ενώ το 2004 και το 2007, υπέρ της Νέας Δημοκρατίας.   

Τι συνέβη στην πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση;

Στην αφετηρία της προεκλογικής περιόδου, μετά από πεντέμισι χρόνια διακυβέρνησης, η ΝΔ είχε απολέσει το «ηθικό πλεονέκτημα» και ταυτόχρονα το ΠΑΣΟΚ εθεωρείτο πλέον λιγότερο κακός διαχειριστής.   

Αν μάλιστα κάποιοι δεν είχαν ακόμη πειστεί γι’ αυτό, ήρθε ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής και το επιβεβαίωσε, με την ίδια την προσφυγή σε εκλογές και τις αιτίες που επικαλέστηκε γι’ αυτό.

Μετά το διάγγελμα Καραμανλή, η υποψία  ότι η κυβέρνηση είχε αποτύχει και ότι δεν μπορούσε να  διαχειριστεί κανένα ζήτημα και κυρίως την οικονομία, ήταν πια βεβαιότητα.

Δεν αποτελεί λοιπόν παγκόσμια πρωτοτυπία μόνο η προκήρυξη εκλογών  από έναν πρωθυπουργό όταν είναι βέβαιο ότι θα ηττηθεί, αλλά και η επίκληση λόγων, που συνετέλεσαν τα μέγιστα, ώστε η ήττα να γίνει τελικά συντριβή.  

Μετά μάλιστα και την παρουσία των δύο αρχηγών στη ΔΕΘ και τα όσα παρουσίασαν για το μέλλον,  η εικόνα των δύο κομμάτων ήταν σαφής:

Η ΝΔ είχε αποτύχει και δεν προσέφερε καμία προοπτική,

ενώ

Το ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου δεν είχε δοκιμαστεί και προσέφερε κάποια - περιορισμένη - προσδοκία. 

Στο δεδομένο αυτό πρέπει να προστεθούν: 

Ø Η αλλαγή της εικόνας του ΠΑΣΟΚ από τον Γιώργο Παπανδρέου.  Σε μία εντυπωσιακή πορεία μετά το 2007, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ έλυσε τα εσωτερικά προβλήματα που ταλάνιζαν το κόμμα του, διευκρίνισε σε ικανό βαθμό τον πολιτικό του λόγο και αναδεικνύοντας νέα πρόσωπα, πέτυχε να σβήσει την αρνητική εικόνα του κυβερνητικού ΠΑΣΟΚ του παρελθόντος.

Ø Η βελτίωση της εικόνας του ίδιου του Γιώργου Παπανδρέου. Πολύ πιο σαφής και λιτός στις εκφράσεις του, πολύ πιο συγκεκριμένος, αλλά και πολύ πιο σίγουρος στην παρουσία του στα ΜΜΕ, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ μπορεί να μην συναρπάζει ως ρήτορας, κερδίζει όμως πλέον την προσοχή του πολίτη και πείθει πολύ περισσότερο. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις,  η εμφάνιση του στις προεκλογικές συζητήσεις ανάμεσα στους πολιτικούς αρχηγούς, αξιολογήθηκε ως καλύτερη από εκείνη του Κ. Καραμανλή.

Ø Οι σαφώς πολύ περισσότερο προσανατολισμένες στα ζητούμενα τις κοινωνίας εξαγγελίες του ΠΑΣΟΚ, που απαντούσαν σε σειρά  «διαχειριστικών» ζητημάτων που είχαν άμεσα σχέση με την καθημερινότητα του συνόλου σχεδόν (αθροιστικά) του εκλογικού σώματος.  

Είναι όλα αυτά που συνέβαλαν ώστε μετά το μέσον της προεκλογικής περιόδου, να δημιουργηθεί και μία τάση θετικής ψήφου για το ΠΑΣΟΚ (ως έστω και περιορισμένα «χρήσιμου»), η οποία προστιθέμενη στο ισχυρό ρεύμα αρνητικής ψήφου για τη ΝΔ, διαμόρφωσε το εύρος του εκλογικού αποτελέσματος.   

Δεύτερη παράμετρος που έκρινε το εκλογικό αποτέλεσμα, το κύριο ζητούμενο των εκλογών, το διακύβευμά τους. 

Είναι σαφές ότι ζητούμενο των εκλογών ήταν η «κυβερνησιμότητα».

Δηλαδή η ανάγκη ύπαρξης μίας ισχυρής, αυτοδύναμης κυβέρνησης που θα μπορούσε να λύσει προβλήματα. Να αντιμετωπίσει τις συνέπιες της οικονομικής κρίσης.

Είναι ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής που έθεσε με τρόπο επιτακτικό το ζητούμενο αυτό, το οποίο φυσικά ενισχύθηκε από τον Γ. Παπανδρέου και έγινε αποδεκτό από περισσότερους από 7 στους 10 ψηφοφόρους – κυρίως γιατί ανταποκρινόταν στις πραγματικές τους ανάγκες. 

Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι αυτή είναι και η μόνη από τις στρατηγικές προσεγγίσεις του Κ. Καραμανλή που λειτούργησε με επιτυχία και τελικά ευνόησε τον αντιπαλό του.   

Μπροστά σε αυτό το διακύβευμα:

Ø Η ΝΔ εμφανιζόταν να επιθυμεί να συνεχίσει την ίδια πολιτική ακόμη πιο γρήγορα, με περισσότερες τομές και δηλώνοντας ότι τα επόμενα δύο χρόνια θα είναι χρόνια δυσκολιών και περιορισμού για τα εισοδήματα του πολίτη.

Ø Το ΠΑΣΟΚ πρότεινε μια άλλη πολιτική, με αναπτυξιακό χαρακτήρα και δηλώνοντας ότι οι δυσκολίες των επόμενων χρόνων είναι υπαρκτές, αλλά με την πολιτική του τα βάρη θα αφορούν περισσότερο τους λίγους που «έχουν και κατέχουν» και πολύ λιγότερο τον κάθε πολίτη.  

Είναι φανερό γιατί η προσέγγιση του ΠΑΣΟΚ ανταποκρίθηκε καλύτερα στο διακύβευμα.

Απέναντι στην πολιτική της ΝΔ που αξιολογήθηκε έντονα αρνητικά από τους πολίτες (άρα η συνέχεια της αποτελούσε αντεπιχείρημα και όχι επιχείρημα), το ΠΑΣΟΚ προσέφερε προοπτική (στη χειρότερη περίπτωση στη λογική «ας δοκιμάσουμε μπας και…»).  

Έτσι δημιουργήθηκε η τάση θετικής ψήφου, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε. 

Αποτέλεσμα, στο ήδη υψηλό ποσοστό πολιτών που ήθελαν να «τιμωρήσουν» την κυβέρνηση και να καταδικάσουν την πολιτική της, ήρθε να προστεθεί και ψήφος προσδοκίας,  που  οδήγησε σε αύξηση της μετακίνησης προς το ΠΑΣΟΚ  τόσο από τη ΝΔ, όσο και από το ΚΚΕ, το ΣΥΡΙΖΑ, ακόμη και το ΛΑΟΣ.  

Τρίτη παράμετρος που έκρινε το εκλογικό αποτέλεσμα, οι κύριοι  φορείς του μηνύματος για κάθε κόμμα.

Όπως είναι φυσικό οι αρχηγοί λειτούργησαν ως βασικός μοχλός της προσπάθειας κάθε κόμματος.  

Στο επίπεδο αυτό, είχαμε μία μεγάλη και κρίσιμη διαφορά σε σχέση με την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση. 

Τότε κυριαρχούσε ως εικόνα και παρουσία ο Κώστας Καραμανλής. Ελάχιστα φθαρμένος, έντονα ηγετικός, «πρωθυπουργικός», κυρίαρχος στην κυβέρνηση και το κόμμα του, χωρίς να έχει χάσει κανένα από τα επικοινωνιακά του χαρίσματα. Αντίθετα, ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν χαμένος σε εσωκομματικές διαμάχες, χωρίς ηγετικό προφίλ, αδύναμος στο κόμμα του, χωρίς να έχει βελτιώσει καμία από τις επικοινωνιακές του αδυναμίες. 

Στις πρόσφατες εκλογές, οι συσχετισμοί είχαν πλήρως ανατραπεί.

Ο Κώστας Καραμανλής είχε φθαρεί από τη διακυβέρνηση, από τον τρόπο που (δεν) αντέδρασε σε υποθέσεις σκανδάλων, από τις επιλογές του σε σχέση με τα πρόσωπα των υπουργών και  των συνεργατών του. Η πειστικότητα του είχε περιοριστεί σημαντικά. Τα φυσικά επικοινωνιακά του χαρίσματα δεν ήσαν αρκετά για να αλλάξουν αυτή την πραγματικότητα.

Πολύ περισσότερο, όταν οι επιλογές του δημιούργησαν προβλήματα και δίχασαν ακόμη και το κόμμα του. Η στάση του μετά την ήττα στις Ευρωεκλογές, την οποία η ΝΔ απλώς προσπέρασε ως να μην συνέβη ποτέ, η απόφαση του για το χρόνο διεξαγωγής των εκλογών (όταν είχε αγνοήσει τις καλύτερες πιθανότητες που προσέφερε η διπλή κάλπη των ευρωεκλογών ή ο Μάρτιος του 2010), η βραδύτητα του στην λήψη αποφάσεων, η σύνθεση των ψηφοδελτίων σε σχέση με στελέχη που το όνομα τους είχε εμπλακεί σε υποθέσεις σκανδάλων, η συγκρότηση ενός άνευρου ψηφοδελτίου επικρατείας, είναι κορυφαία παραδείγματα της πορείας που οδήγησε στην κατάρρευση της εικόνας Καραμανλή.

Σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση, ο Κώστας Καραμανλής λειτούργησε  με λανθασμένη στρατηγική. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι αν δεν το κατάλαβε, ή αν το κατάλαβε, αλλά δεν μπόρεσε να την αλλάξει.    

Στον αντίποδα, ο Γιώργος Παπανδρέου, λειτούργησε στρατηγικά και επικοινωνιακά ακριβώς όπως έπρεπε. Επέλεξε τη σωστή στρατηγικά κατεύθυνση και την υπηρέτησε επίσης σωστά.

Επέμεινε στο βασικό μήνυμα του κόμματος του, δεν επέτρεψε να δημιουργηθούν προβλήματα στην υπόθεση των ψηφοδελτίων (παρά τη μη συμμετοχή Σημίτη), ανέδειξε τη διαφορά της πρότασης του ΠΑΣΟΚ από εκείνη της ΝΔ, υιοθέτησε ένα περισσότερο λιτό και σαφή τρόπο έκφρασης, αισθανόταν καλά και το έδειχνε ανάμεσα στους πολίτες. 

Σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση, ως προς τη δημιουργία της επιθυμητής εικόνας και της αποτελεσματικότερης μετάδοσης του μηνύματος,  νικητής ήταν ασφαλώς ο Γιώργος Παπανδρέου.  

Σε ότι αφορά τους αρχηγούς των άλλων κομμάτων, ο Αλέξης Τσίπρας  ανήκει ασφαλώς στους κερδισμένους της εκλογικής αναμέτρησης. Με την παρουσία του έπεισε ότι μπορεί να ανταποκριθεί με απόλυτη επιτυχία στο ρόλο του και συνέβαλε αποφασιστικά ώστε ο ΣΥΡΙΖΑ να ξεπεράσει τα προβλήματα που παρουσίασε και να φτάσει σε ένα ικανοποιητικό εκλογικό αποτέλεσμα. 

Σωστά στοχευμένη και θετική για το στόχο που υπηρετούσε ήταν η παρουσία του Γιώργου Καρατζαφέρη, η Αλέκα Παπαρήγα κινήθηκε, όπως πάντα,  με άξονα την προβολή των θέσεων του ΚΚΕ, ενώ συμπαθής ήταν η παρουσία του Νίκου Χρυσόγελου.

Επόμενη παράμετρος, τέταρτη συνολικά, η πολιτική στρατηγική και η επικοινωνία των κομμάτων.

Το ΠΑΣΟΚ κινήθηκε στρατηγικά στην κατεύθυνση της αξιοποίησης της δυσαρέσκειας απέναντι στην κυβέρνηση, της δημιουργίας προσδοκίας και βέβαια της αξιοποίησης της ανάγκης για ισχυρή κυβέρνηση.

Εκτιμώντας - πολύ σωστά -  το πρώτο σκέλος ως δεδομένο και το τρίτο ως περίπου αυτονόητο, επέλεξε να επικεντρωθεί στο δεύτερο και όπως έχουμε δει τα  κατάφερε με τρόπο αρκετά ικανοποιητικό.

Το σύνολο της παρουσίας και η επικοινωνιακή προσέγγιση του ΠΑΣΟΚ  υπηρετούσαν με ικανοποιητικό τρόπο το στρατηγικό στόχο του.  

Η στρατηγική προσέγγιση της Νέας Δημοκρατίας,  είναι ένα ακόμη από τα παράδοξα των εκλογών της 4ης Οκτωβρίου.

Ο πολιτικός λόγος, τα μηνύματα, οι προτεραιότητες, ακόμη και οι περισσότερες από τις τεχνικές της επικοινωνίας που χρησιμοποιήθηκαν, δεν είχαν σχέση με τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εμμονή στο πρόσωπο του κ. Καραμανλή, όταν πλέον αυτός είχε απολέσει τα χαρακτηριστικά εκείνα που τον καθιστούσαν συγκριτικό πλεονέκτημα για το κόμμα του.

Με δύο λόγια, η στρατηγική της Νέας Δημοκρατίας ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Δεν απαντούσε στα ζητούμενα της κοινωνίας, δεν μπορούσε να πείσει και δεν έπεισε.

7. Η ΤΕΛΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ -  Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΗΜΕΡΑ

Είναι προφανές ότι μεγάλοι νικητές της εκλογικής αναμέτρησης είναι ο Γιώργος Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ.

Η διαφορά των 10 ποσοστιαίων μονάδων δίνει ευρύ ψυχολογικό πλεονέκτημα και οι 160 έδρες άνετη δυνατότητα ώστε να κυβερνήσουν με τον τρόπο που θέλουν. 

Στους νικητές ανήκει και ο ΛΑΟΣ. Το κόμμα αύξησε σημαντικά το ποσοστό του και  πέτυχε το στόχο της εκλογής 15 βουλευτών. Το στοίχημα τώρα για τον κ. Καρατζαφέρη είναι ο ΛΑΟΣ να μετατρέψει την ψήφο διαμαρτυρίας, που κυρίως κέρδισε, σε ψήφο επιλογής.   

Με βάση τα πολλά του προβλήματα και το πώς ξεκίνησε την προσπάθεια του, στους νικητές πρέπει να καταταγεί και ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος μέσα από την προεκλογική περίοδο βρήκε λύση στο πρόβλημα της ηγεσίας του.   

Θετική ήταν η παρουσία και για τους Οικολόγους - Πράσινους. Μπορεί να μην πέτυχαν την είσοδο τους στη Βουλή, αλλά με 174.000 ψήφους και ποσοστό 2,5%, υπερδιπλάσιο εκείνου του 2007, αποτελούν πλέον ένα από τα σταθερά στοιχεία του πολιτικού μας συστήματος. 

Στον αντίποδα, μεγάλος ηττημένος των εκλογών, η ΝΔ και ο Κώστας Καραμανλής. Με σειρά λάθος επιλογών του αρχηγού της από τον Σεπτέμβριο του 2008 έως τις εκλογές, πολιτικό περιεχόμενο ανεπαρκές και στρατηγική που αφορούσε άλλες εκλογές, βρέθηκε στο χαμηλότερο ποσοστό της ιστορίας της.   

Στους ηττημένους και το ΚΚΕ, που είδε το ποσοστό του να μειώνεται.     

Λίγες ημέρες μετά τις εκλογές, το πολιτικό σκηνικό δείχνει εξαιρετικά ενδιαφέρον:

v Το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται στην κυβέρνηση, με ευρύτατη πλειοψηφία,  που όμως συντίθεται πολύ περισσότερο από «αρνητική» και πολύ λιγότερο από «θετική» ψήφο. Το μεγάλο στοίχημα για τον Γιώργο Παπανδρέου και την κυβέρνηση του, είναι να μπορέσουν να αλλάξουν αυτόν τον συσχετισμό και να διευρύνουν την προσδοκία που πέτυχαν (σε μικρό βαθμό) να δημιουργήσουν προεκλογικά.  Να αποδειχτούν χρήσιμοι. Με δεδομένο το  μέγεθος των προβλημάτων και το ότι δεν έχουν περίοδο χάριτος, το στοίχημα είναι δύσκολο. Αν όμως τα καταφέρουν, βάζουν τις βάσεις για να κυριαρχήσουν πολιτικά, για τα επόμενα χρόνια.     

v Η Νέα Δημοκρατία, δεν έχει μόνο να επιλέξει τη νέα ηγεσία της. Έχει πολύ περισσότερο να στοχαστεί και να αποφασίσει για τη φυσιογνωμία και το μοντέλο λειτουργίας που πρέπει να υιοθετήσει, αν θέλει να διεκδικήσει με αξιώσεις την προτίμηση της κοινωνίας.  Σε μια στιγμή πολύ δύσκολη, λάθος πολιτικές επιλογές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε όξυνση των προβλημάτων, παρατεταμένη εσωστρέφεια, ακόμη και διάσπαση.   

v Ο ενισχυμένος ΛΑΟΣ, που για πρώτη φορά θα συνυπάρξει στην αντιπολίτευση με τη ΝΔ, πρέπει να  βρει τους άξονες που θα ορίσουν που θα συμπορευτεί μαζί της και που θα διαφοροποιηθεί, ώστε να μην απειληθεί η πορεία του των προηγούμενων χρόνων.      

v Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει τη δυνατότητα να επιλύσει προβλήματα δομής και λειτουργίας και οφείλει να το πράξει σύντομα, ώστε να μπορεί να ασκήσει τον ιδιαίτερο ρόλο που του αναλογεί ως αντιπολίτευση  σε  κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ.   

v Το ΚΚΕ οφείλει να πάρει αποφάσεις για πρόσωπα και στρατηγική και μάλιστα γρήγορα.  

v Τα προβλήματα μπροστά μας, οικονομικά, κοινωνικά, εθνικά, είναι πολλά και σημαντικά.

v Οι πολίτες, προσεγγίζουν την πολιτική και τα κόμματα, χωρίς τις αγκυλώσεις και δεσμεύσεις του παρελθόντος. Αξιολογούν συνεχώς όλους και όλα.  Μετακινούνται ευκολότερα από ποτέ, (περίπου 2 στους 10 διάλεξαν στις 4 Οκτωβρίου κάτι διαφορετικό από το 2007) αλλά οι μετακινήσεις αυτές είναι εξ ίσου εύκολα αναστρέψιμες.

Χρόνια τώρα και με διαφορετικές αφορμές ακούμε ότι κλείνει ο κύκλος της μεταπολίτευσης.

Η πραγματικότητα είναι ότι η Ελλάδα πρέπει να περάσει σε μια νέα περίοδο άμεσα και ότι η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο είναι πιθανό, είναι τώρα.

Οι θεσμικές παρεμβάσεις, το έργο, το ύφος, το ήθος και η αποφασιστικότητα του Γ. Παπανδρέου και της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ,  αποτελούν καθοριστικής σημασίας παράγοντες για το αν θα προχωρήσουμε. Η στάση και η συμπεριφορά της Νέας Δημοκρατίας και των άλλων κομμάτων της αντιπολίτευσης, θα διευκολύνουν ή θα δυσχεράνουν μια τέτοια εξέλιξη.

Πέρα από τους κομματικούς συσχετισμούς, αυτή είναι η μέγιστη πρόκληση που θα καθορίσει την πορεία και την προοπτική του πολιτικού μας συστήματος.