Στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας στην πολιτική μας ζωή εισέβαλε   μια σειρά από καινούργιες  έννοιες και πρακτικές που σιγά -  σιγά έφτασαν να αποτελούν καθημερινό σχεδόν αντικείμενο συζητήσεων και σχολιασμού. Την κορυφαία θέση στο σχετικό κατάλογο,  καταλαμβάνουν  ασφαλώς  οι δημοσκοπήσεις.

Από τη στιγμή που άρχισε η συστηματική χρήση τους, το 1984 – 85, οι δημοσκοπήσεις έχουν όλο και περισσότερο έντονη παρουσία στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα και η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων τους προσελκύει την προσοχή αλλά και προκαλεί  το ενδιαφέρον  πολιτικών, δημοσιογράφων, ερευνητών, πολιτών.

Οφείλω να ομολογήσω, ότι το ενδιαφέρον αυτό δεν στάθηκε αρκετό ώστε  οι σχετικές συζητήσεις να ασχοληθούν  με την ουσία του ζητήματος: το χαρακτήρα και το ρόλο των δημοσκοπήσεων σε μια δημοκρατική κοινωνία και τους κανόνες που πρέπει να ρυθμίζουν τη διεξαγωγή και τη δημοσιοποίηση τους, ώστε να επιτελούν το ρόλο αυτό σωστά. Η πρόσκληση των εκπαιδευτηρίων ΑΚΜΗ, για την οποία θερμά ευχαριστώ, δίνει τη δυνατότητα να εκτεθούν κάποιες σκέψεις και προβληματισμοί ακριβώς πάνω στο ζήτημα αυτό.   

Είναι αλήθεια ότι οι δημοσκοπήσεις μπήκαν στη ζωή μας τα τελευταία χρόνια με τρόπο ιδιαίτερα έντονο. Δυστυχώς δεν καταφέραμε να αποτρέψουμε την συνηθισμένη ελληνική υπερβολή στην παρουσίαση τους, αλλά και να αποφύγουμε την συχνή, είτε από άγνοια είτε από πρόθεση δημιουργίας ψευδών εντυπώσεων, λανθασμένη ανάλυση τους. Είναι όμως επίσης αλήθεια ότι όλα αυτά τα χρόνια, οι δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα αποδείχτηκαν ιδιαίτερα αξιόπιστες.

Η όποια «σκοτεινή» περί δημοσκοπήσεων φημολογία λοιπόν, εντάσσεται στον ελληνικό κανόνα της προσπάθειας θεραπείας της όποιας υπερβολής με την διατύπωση εξίσου υπερβολικών απόψεων, που κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση. Πρόκειται ασφαλώς για μέθοδο θεραπείας λανθασμένη και αναποτελεσματική. Και στην περίπτωση των δημοσκοπήσεων μόνη ικανή θεραπεία είναι η επικράτηση του μέτρου. Και το μέτρο δεν είναι άλλο από την ίδια τη λειτουργία και τον χαρακτήρα των δημοσκοπήσεων.

Τι είναι λοιπόν οι δημοσκοπήσεις; Προσπάθεια πρόβλεψης εκλογικών αποτελεσμάτων; Μέθοδος χειραγώγησης της κοινής γνώμης; Υπόπτου χαρακτήρα τεχνική που υπονομεύει το δημοκρατικό πολίτευμα;

Ασφαλώς τίποτα από όλα αυτά. Οι δημοσκοπήσεις αποτελούν μοναδικό εργαλείο αποτύπωσης της εικόνας της πραγματικότητας. Καταγράφουν τις απόψεις και στάσεις της κοινωνίας μόνο τη χρονική στιγμή που πραγματοποιούνται. Καμία σχέση δεν έχουν με την πρόβλεψη εκλογικών αποτελεσμάτων. Ακόμη και τα exit polls, καταγράφουν τάσεις και όχι εκλογικά αποτελέσματα. Αποτελούν μέθοδο καταγραφής και όχι μέθοδο πρόγνωσης. Εάν κάποιος επιθυμεί με βάση τα αποτελέσματα δημοσκοπήσεων να επιχειρήσει την πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος, αυτό αποτελεί ξένη προς τις δημοσκοπήσεις διαδικασία. Άλλον και εντελώς διαφορετικό επιστημονικό κλάδο. Ακόμα και όταν οι ίδιες οι εταιρείες προχωρούν σε αυτή την διαδικασία, η επιτυχία ή όχι της πρόβλεψης αφορά αυτόν που την επιχειρεί και όχι τις δημοσκοπήσεις από τις οποίες άντλησε στοιχεία.

Δεν είναι όμως οι δημοσκοπήσεις ούτε και ύποπτης προέλευσης τεχνική που υπονομεύει το πολίτευμα και υπηρετεί κάποιους ολίγους. Αντίθετα, από το χαρακτήρα τους, αποτελούν στοιχείο ενίσχυσης της ανοιχτής δημοκρατικής κοινωνίας. Ο τρόπος που λειτουργεί σήμερα το δημοκρατικό πολίτευμα, με την σαφή ενίσχυση του εξωκοινοβουλευτικού χώρου σε βάρος του Κοινοβουλίου και την αδυναμία παρέμβασης του πολίτη στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που καθοριστικά τον αφορούν, έχει οδηγήσει στην πλέον έμμεση μορφή κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που θα μπορούσαμε να φανταστούμε.

Στην πράξη η συμμετοχή του πολίτη περιορίζεται στην επιλογή τη στιγμή της ψηφοφορίας. Έτσι οι απόψεις, οι επιθυμίες, οι προτεραιότητες, αλλά και τα πραγματικά προβλήματα των πολιτών, σπάνια έχουν την δυνατότητα να εκφραστούν και να φτάσουν στα αφτιά αυτών που κυβερνούν.

Οι δημοσκοπήσεις μπορούν να καλύψουν ένα μικρό μέρος αυτού του κενού. Να αποτελούν δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ πολίτη και εξουσίας και ιδιότυπη μορφή “συμμετοχής” στα κοινά. Με τον τρόπο αυτό η δημοσκόπηση οδηγεί σε κυβερνήσεις καλύτερα ενημερωμένες για τις απόψεις των πολιτών, τα πραγματικά τους προβλήματα και τις λύσεις που επιθυμούν. Σε κυβερνήσεις που έχουν την δυνατότητα να διοικήσουν προσμετρώντας και την γνώση αυτή. Παράλληλα συμβάλλει στη διαμόρφωση της στάσης των πολιτών απέναντι σε κρίσιμα ζητήματα. Προσφέρει στον κάθε πολίτη τη γνώση της άποψης των υπολοίπων, προσθέτοντας μια σοβαρή παράμετρο σε εκείνες που οδηγούν στη διαμόρφωση της στάσης του.

Τέλος, οι δημοσκοπήσεις δεν αποτελούν μέθοδο χειραγώγησης ή επηρεασμού της κοινής γνώμης. Ως εργαλείο αποτύπωσης της πραγματικότητας, οι δημοσκοπήσεις δεν είναι δυνατόν να επηρεάζουν τη στάση των πολιτών περισσότερο απ΄ όσο η ίδια η πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που εκφράζεται μέσα από ένα πλήθος παραμέτρων (κοινωνικό περιβάλλον, οικογένεια, ΜΜΕ, διαφήμιση, πολιτική επικοινωνία κλπ.) οι περισσότερες από τις οποίες είναι πολύ ισχυρότερες από τις δημοσκοπήσεις. Γι΄ αυτό άλλωστε ποτέ και πουθενά δεν έχει αποδειχτεί επηρεασμός της κοινής γνώμης (πώς και σε ποια κατεύθυνση άλλωστε;) από δημοσιευμένα αποτελέσματα δημοσκοπήσεων. Επηρεάζεται ίσως το ηθικό ή ακόμη δημιουργούνται κάποιες εντυπώσεις, όχι όμως και η συνείδηση των πολιτών.

Είναι λοιπόν ανάγκη να επικρατήσει το μέτρο σε ό,τι αφορά τις δημοσκοπήσεις. Είναι ανάγκη να τους αποδοθεί ο πραγματικός ρόλος τους. Ρόλος εργαλείου ανάλυσης της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Η συμβολή τόσο των εταιρειών που τις πραγματοποιούν, όσο και των ΜΜΕ που τις παρουσιάζουν ή τις σχολιάζουν, είναι στο σημείο αυτό καθοριστική.

Οι δημοσκοπήσεις πρέπει να πραγματοποιούνται αλλά και να δημοσιοποιούνται σύμφωνα με τις διατάξεις των κωδίκων δεοντολογίας, που εδώ και δεκαετίες έχουν θεσπιστεί και λειτουργούν περισσότερο από ικανοποιητικά. Ο κώδικας της ESOMAR, αλλά και ο αντίστοιχος (προσαρμοσμένος στα ελληνικά δεδομένα και αυστηρότερος), του ΣΕΔΕΑ, αποτελούν ένα πλήρες πλαίσιο, που ρυθμίζει τα της διεξαγωγής αλλά και δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων τους. Είναι μάλιστα ένα πλαίσιο που έχει δοκιμαστεί στην πράξη και έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό. Η Πολιτεία θα πρέπει άμεσα να δώσει νομοθετική ισχύ στο πλαίσιο αυτό, έτσι ώστε οι ρυθμίσεις του να εφαρμόζονται υποχρεωτικά από το σύνολο των εταιρειών δημοσκοπήσεων, αλλά και των Μ.Μ.Ε.

Θα ήταν κρίμα να αφεθεί η υπερβολή να θίξει ή να απαξιώσει ένα  μοναδικό και συνεπώς πολύτιμο εργαλείο αποτύπωσης της πραγματικότητας, όπως είναι οι δημοσκοπήσεις.  Πολύ περισσότερο σε μια ρευστή κοινωνικά και πολιτικά περίοδο, όπου οι τάσεις της κοινής γνώμης αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την κατανόηση των όσων συμβαίνουν ή πρόκειται να συμβούν γύρω μας τα επόμενα χρόνια.